Selasa, 15 September 2009

Anday-anday

ANDAY-ANDAY (Dongeng Rakyat Besemah)

SANG PIYATU NJADI NANTU RAJE
(Sang Piyatu Pacak Tiduk)

Di Besemah dekale, ade niyan negeri sutik. Di negeri itu ade merintah raje sughang. Raje itu mane calak, ulas alap, dide beghat sebelah, peranginye iluk pule. Kuntaw pacak, mencak pacak pule. Tughunan jeme beade, jeme bediye pule. Pandak kate, lah pas niyan kandik raje, kandik njadi jeme merintah. Dik bediye ughingannye agi.
Selame diye merintah, dalam negerinye aman makmur. Anye ade sutik nde njadi kerungsing raje nggah penatih, nyelah tentangan anak gadise. Awak nak gi sughng tulah, la gadis besak , Cuma belum belaki.
PEtang itu, mpuk ayik kawe la tetepik, pisang sabe ghebus tinggal ncangup, masih kina-an benagh base rupuk-an raje tu masih rungsing.
Sambil nggaghut-nggaghut dik gatal, raje bekate nggaghi penatih, “Cukah pantaw kuday beteri, anak kite tu! Tuape peranyapan”
Dik lame, penatih nggah beteri dating.
“Beteri, nakku”, kate raje, “ade niyan tu ndak kutanyekah, nak. PEtakunku ini la lame njadi rupuk-an kami ughah duwe. Ngguk petang ini, kmi lum tekinak tande-tande kalu kami kah ghulih nantu”.
“Benagh kate bapang kabah tu”, kate penatih nunggung kicik-an raje, “kmi lah ghindu nbenagh nak nimang cucung, mpak-an kabah lah beghumah tangge gale. Kalu la hade pilihan ati, payu katekalah nggah kami, nak!”
Lum teghenggut beteri njawap, raje lah nyambung pule, “Dide ndak sungkan-sungkan, Nak. Dide pule ndak takut. Dide ndak kemaluan. Katekalah kalu la hade. Sape damenye. Anak sape. Di mane dusun taw rurahe. Nangkanlah kami ngurusinye.
Lah beulang-ulang raje nggah pentih nyintak-nyawe panjang, beteri mpay melanggah.
“Bapak nggah nduk, aku mintak mahap; seribu salah mintak ampun. Ngguk mbak-ini-aghi, lum niyan ade pilihan ati. Anye kalu Bapak nggah Nduk dide kah marah, aku ade niyan kendak-an. Mbak mane kalu Bapak ngadekah lumbe. Tunggalkah gale bujang, belumbe tiduk. Sape nde paling pacak tiduk, itulah juduku”, kate beteri.
Bedeb bumi nyantak. Dik berupuk panjang agi raje, kendak beteri ditujukah Ttuwan penatih la ngangguk pule.
Raje betepuk tige kali, duwe balebtur ngadap. Tuape niyan diajungkah. Mangke kate raje kepade duwe balebatur itu, “Pagian pagi, kamu kekabih. Kabih-kabih dalam negeri. Ganjur pule kea pit negerei. Katekah di dalam pencanangan, base di dalam negeri kite kah diadekah barelumbe. Lumbe mane diadekah, kate barelumbe “pacak tiduk”. Sape bujang nde paling pacak tiduk, kate beteri, itulah kandik judunye”.
Lum udim balebatur kungkun-kabih, bekeliling-keliling dlam negeri, masuk rurung, keluagh rurung, masuk kampong, kelugh kampong, lah katah jeme bekerumun di tengah-tengah balay. Ade nde dating li ndak nginak gawih jeme banyak. Ade nde dating ndak ngikut barelumbe, kalu niyan pacak njadi nantu raje.
Bujang kecik, bujang meghanjak, bujang budak, bujang nyemalah, bujang tuwe ade pule. Dik ketinggalan batin mude, batin tuwe; galak gale njadi nantu raje, sape tau bumi teteriging, tekantap bumi dik ringkih, risaw juware njadi judu beteri.
Tambah siyang, tambah tinggi mate-aghi, tambah katab budak parejake ndak nginak untung-bagian, ndak nentukah pintak-an tughun, sape tau bagian iluk, sape tau nuntungi tuwah.
Nginak katahe dik telaghe-laghe, mangke lumbe dibukak siyang-malam.
Malam bungaran, pengikut lumbe lah dik temuwt-muwat di dalm baly. Tumpah pule ke penutughn-atap. Kalu dikinak sepadei, pacak tetawe sughang li nginak bujang ktah itu, segale care tiduk diancakkah.
Ade nde tiduk nelentang;tangan ndepe, keting ngerikak.
Aden de tiduk nerukup. Aden de tiduk neriging, ade pule nde tiduk nunggit, ade nde tiduk ngelengkung, luk udang kene panggang. Ade pule nde tiduk mbulat, luk lengkukup; tegerulik luk tenggiling tekuk.
Pandak cerite, lumbe lah bejalan tige aghi-tige malam. Lum bediye nde nggelincawkah ati beteri. Raje nggah penatih lah mula-I was-was, anye diye masih nendam saje, kerane bujang masih dating benunuy. “Sape tau saghi duwe agi ade bujang penuju ati beteri”, mbak-itu dalam rupuk-an raje.
Sampay aghi ketujuh, beteri masih kinah belum kinah nentukah pilihan. Padahal bujng barelumbe lah tambah suray. Di balay masih tekinak ughah empat-lime agi. Aden de tiduk bedighi sambil nyandagh ke dinding. Ade pule nde keting digantungkah, palak di bawah, tighah luk kambing disembelih ka dibawak-i. Ade pule nde tiduk sambil tungkajay.
Sementara itu, raje, penatih, nggah beteri dang ndengaghkah beghete lumbe, bse bujang barelumbe tinggal dikit.
“Nah” kate raje, “kite lah ndengagh gale tuape kate balebatur, base bujang barelumbe tighah sughang-duwe. Mbak-ini lah kutanyekah kuday nggah beterei”.
“Bapak nggah Nduk, sekali agi mintak mahap, seribu salah mintak ampun. Aku lum pacak dikit kiyah ndk melemakkh ati pejadi”.
Ndengagh kate beteri mbak-itu, raje nggah penatih tediyam. Dang cecap-ning luk itu, suwaghe gagak lagi dik ade, balebatur metu pecar, ngape itu. Luk Sang Piyatu kah kesini!,
Seghempk segale mate nginak Sang Piyatu bejalan ngancap balay, pakaye baju-belah-buluh, beseruwal setilan kuning-gading, betuguk beludu itam care Besemah, care Melayu; cenilah luk perelup, anye bukan sepatu-belah-pisang; bukan kelum, bukan terumpah. Kain pelikat diselampaykah di liyagh.
“Balebatur!”

1 komentar:

  1. Mang ame naskah teater tradisional e ade dd ame ade aku mintak au mang ?

    BalasHapus